Piše Daša Stevović, originalno objavljeno na sajtu Femrevolta
Kultura drega od svojih početaka bila je vezana za LGBT supkulturu, konkretno homoseksualne muškarce, mada je crossdressing kao praksa (u različitim funkcijama) postojao i ranije. Krajem prošlog veka širi se iz underground scene gej barova ka široj publici u popularnoj kulturi, da bi se sasvim komercijalizovao 2009. premijerom RuPaul’s Drag Race i njegovim dolaskom na Netflix. Mainstream feminizam je svesrdno prihvatio dreg, pa ćemo u sklopu feminističkih festivala i događaja koji za cilj imaju promociju ženske umetnosti često videti nastupe dreg kraljica, odnosno – muškaraca. Glavni razlog tome što dreg uporno izmiče feminističkoj analizi upravo je njegova vezanost za gej kulturu, pa ga feministkinje uglavnom zaobilaze i ostaju uzdržane od kritike. Pitanje koje se ovde nameće je: šta tačno sprečava žene da analiziraju, promatraju, komentarišu i kritikuju performans koji se zasniva na tome da muškarac preuzima “identitet” žene, odnosno set stereotipa tradicionalno vezivanih za ženski pol, u svrhu zabave i/ili profita? Pošto je dreg originalno, sada skoro isključivo (uz retke izuzetke u vidu drag king-ova) zabava homoseksualnih muškaraca, ionako retke kritike se olako odbacuju kao homofobija u ravni konzervativizma. Pitanje svejedno moramo postaviti i iz suprotnog ugla: da li je dreg mizogin?
U teoriji, osnovna premisa je da dreg kao estetika i kao performans preispituje i parodira nametnute rodne uloge, dok se u praksi se to češće ispostavlja kao još jedan oblik ismevanja samih žena. Dreg je, dakle, “femininost na steroidima”; svi stereotipi vezani za žene pojačani do nivoa parodije i ismevanja. Arhetip žene koju najčešće prikazuje je priglupa, promiskuitetna, priprosta i hiperfeminina žena. Kako je ovo upravo karikatura žene pod patrijarhatom, a ne samih patrijarhalnih imperativa, dreg ne uspeva da izokrene sistem rodnih uloga već ga upravo potvrđuje. Postoji li ijedna druga situacija u kojoj se parodiranje potlačene klase (ovde polne) od strane dominantne smatra subverzivnim činom? Da je u pitanju bilo koja analogna praksa odavno bismo vikali “kulturna aproprijacija”.
U prošlom veku, u sklopu pokreta za oslobođenje homoseksualnih osoba, dreg je bio obećanje rušenja nametnutih rodnih uloga (ideja o tome ko šta treba da nosi, kako da izgleda i ko treba a ko ne sme da se šminka), mada su mišljenja i unutar samog pokreta bila podeljena o značaju njegove uloge. I lezbejke i homoseksualni muškarci su, u vreme prvih marševa (današnjih Prajdova), u brojnim tekstovima, novinskim člancima i govorima iznosili kritike drega kao suštinski mizogine i regresivne pojave koja se, mada podržana od strane vodećeg dela pokreta, kosila sa načelima uništavanja muške dominacije i potlačenosti žena u pokretu i van njega.
Situacija je nešto komplikovanija danas, budući da su se LGBT politike značajno promenile u odnosu na pokret iz 60-ih i 70-ih godina prošlog veka. Posebno je problematično prekrajanje istorije u današnjem LGBT/kvir narativu, odnosno način na koji se važne figure oko Stounvolske pobune predstavljaju kao trans osobe uz pomoć činjenice da su se bavile dregom. Danas ćemo od raznih LGBT organizacija čuti ponavljanje istorijski netačne mantre o tome kako su “transžene bacile prvi kamen u Stounvolskoj pobuni” (misli se, naime, na prvi čin otpora policijskom nasilju koji će preći u pravu pobunu i verovatno najbitniji događaj u istoriji borbe za prava homoseksualaca). Sylvia Rivera i Marsha P. Johnson, na koje se ova mantra odnosi, bili su homoseksualni muškarci i dreg kraljice. Povrh toga, savremeni istorijski izvori su jasni: nijedan od njih dvojice nije bio prisutan u trenutku početka same pobune.
Sa druge strane, žene i lezbejke sa prve linije otpora se brišu i uklanjaju iz sopstvene istorije. Stormé DeLarverie, lezbejka kojoj se zapravo pripisuje prvi čin otpora koji će pokrenuti pobunu, nastupala je kao “drag king” odnosno “male impersonator”, dok je savremeni LGBT/kvir narativ od nedavno tretira kao muškarca. Brisanje važnih ličnosti iz gej i lezbejske istorije i njihovo post mortem reinterpretiranje u osobe suprotnog pola nije ništa drugo do homofobični revizionizam i krivotvorenje istorije. U tome učestvuju i popularna kultura i mediji koji se komercijalnim filmovima koji su pre omaž nego dokumentarci ulančavaju u pričanje sasvim nove priče o Stounvolskoj pobuni i pokretu za oslobođenje homoseksualaca.
Stonewall UK, najveća evropska LGBT organizacija i lobistička grupa, u svom pojmovniku trans definiše kao kišobran različitih identiteta: “Trans people may describe themselves using one or more of a wide variety of terms, including (but not limited to) transgender, transsexual, gender-queer (GQ), gender-fluid, non-binary, gender-variant, crossdresser, genderless, agender, nongender, third gender, bi-gender, trans man, trans woman,trans masculine, trans feminine and neutrois.” Ako na trenutak zanemarimo činjenicu da većina reči u samoj definiciji nema jasnu definiciju ili utemeljenje u realnosti, primećujemo da i pojam “crossdresser” spada pod trans kišobran. Pojmovna konfuzija koju podstiču LGBT organizacije upravo i omogućava da se dreg prenese prvo na nivo identiteta a onda i materijalne realnosti.
Kada govorimo o dregu, govorimo o muškarcima kao dreg kraljicama, žene se zaista retko time bave: predmet ismevačkog podražavanja po pravilu je žena, dok muškarci ostaju po strani, netaknuti. To je, uostalom, sasvim u skladu sa politikama koje redefinišu pojam žene dok muškarac ostaje stabilna kategorija, koje najočiglednije oblike potlačenosti žena predstavljaju kao emancipaciju i koje kao centralni subjekat feminističke borbe postavljaju muškarca. Kako LGBT zajednica ne živi u vakuumu u odnosu na postojeći sistem rodne hijerarhije, a gej muškarci prvo i prevashodno jesu muškarci, mizoginija je veoma prisutna. Sam LGBT pokret danas više zanima šta o ženama imaju da kažu muškarci nego same žene, odnosno lezbejke i biseksualke.
Drag show u sklopu beogradske Nedelje ponosa 2019. godine sadržao je i performans dreg kraljice Dite Von Bill u kom “joj” drugi muškarac nasilno gura glavu u kofu i potom “je” udara šipkom. Performans je potom bio objavljen i na instagramu. Osim činjenice da se najbrutalniji oblici muškog nasilja nad ženama koriste u svrhu zabave među muškarcima, podjednak problem bila je naknadna retorika koja je performans branila kao “angažovanu umetnost”. Postavlja se pitanje šta je tačno angažovano, progresivno ili emancipatorno u izrežiranoj sceni u kojoj jedan muškarac zlostavlja drugog, dok je taj drugi obučen i našminkan kao žena? Šta je tačno poruka ovakvog performansa u sklopu zvanične Nedelje ponosa? Nasilje nad ženama se uopšte u popularnoj kulturi često koristi pornografski ili u službi šok efekta, što je ovde dodatno naglašeno u kontekstu jednog suštinski muškog događaja zabavnog karaktera. Pokušaji dijaloga na tu temu završili su se optužbama za “izvlačenje iz konteksta” blisko “verničkom sablažnjavanju”. Interesantno je, takođe, da u dijalogu na temu drega dolazimo u situaciju u kojoj uvek razgovaramo sa fiktivnim identitetima a ne realnim osobama, koje otud ne mogu (odnosno neće) preuzeti odgovornost za svoje postupke. Insistiranje na tome da se dreg kraljice oslovljavaju ženskim zamenicama i scenskim imenima pravi privid obraćanja ženama, a ne muškarcima koji se zapravo kriju iza ženskih identiteta.
Dreg kultura dalje omogućava performerima da govore na način na koji nikada ne bi bio tolerisan u krugovima koji za sebe veruju da su progresivni. Mizogina retorika u ma koliko “progresivnom” kontekstu ostaje upravo to – mizogina retorika. Ne postoji niti jedan drugi kontekst u kom bismo ignorisale hiperseksističko ponašanje i upotrebe reči poput cunt, bitch i whore (čak i u imenima, poput Alexis VanderCunt), jer čak i upućene muškarcu imaju jasan i nedvosmislen mizogin karakter.
Ono što je posebno interesanto je jukstapozicija činjenice da se dreg suštinski zasniva na invektivi, prozivci i (često brutalnom) ismevanju među učesnicima i toga da je sam neverovatno osetljiv na i najmanji oblik kritike. Tanka je linija između sveta unutar drega u kom se muškarci jedni drugima obraćaju izrazima “kučka” i “drolja” do iskoraka u realan svet gde isti ti muškarci (homofobičnim) kučkama i droljama nazivaju žene koje ne pristaju na to da se njihova egzistencija koristi kao maska za zabavu.
Iako možemo detaljnije debatovati o tome da li je dreg nužno i inherentno mizogina praksa ili ne, u realnosti daleko češće jeste nego nije. U svakom slučaju, dreg nije zabava zatvorenog kluba homoseksualnih muškaraca, te imuna na kritiku. U svetu u kom se opresija ženskog pola ne skida micelarnom vodom, svaki diskurs o ženskoj egzistenciji koji dolazi iz dreg kulture mora biti podložan kritici i analizi onih čiji se životi na taj način koriste u svojstvu zabave.
Lezbejska i gej solidarna mreža 